پنجاب ۾ سياحت جي ذريعي ثقافتي ورثي ۽ معيشت جي فروغ جي گهڻ رخي حڪمت عملي

رپورٽ: صنم جوڻيجو /عدنان کوکر

س??اح?? انساني فطرت جي عين موجب ۽ علم ۽ فضل کي سگهه ڏيڻ جو سبب آهي. دنيا جي ??يت??ن ئي ملڪن س??اح?? جي فروغ ۽ ان کي مستحڪم بنياد تي منظم ڪري پنهنجي معيشت کي سگهه ڏني ۽ س??اح?? جي زور تي اربين ڊالر ساليانو مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪري رهيا آهن. س??اح?? بابت مليل تازن انگن اکرن موجب سپر پاور آمريڪا س??اح?? جي معاملي ۾ به پنهنجي هڪ هٺي قائم ڪري رکي آهي ۽ س??اح?? مان اندازي موجب ساليانو 2 کرب ڊالر ڪمائي سان گڏ سرفهرست آهي. جيتوڻيڪ اها آمدني ان جي مجموعي جي ڊي پي جو رڳو هڪ سيڪڙو آهي جڏهن ته مالديپ رڳو 2.7 ارب ڊالر ساليانو س??اح?? مان ڪمائي ٿو پر اهو ان جي ڪل آمدني جو 60 سيڪڙو آهي. تنهن ڪري س??اح?? جي آمدني مان ئي ملڪ جو خرچ هلي رهيو آهي. آمريڪا کانپوءِ اسپين ۽ فرانس س??اح?? مان ڪمائي ۾ ترتيبوار ٻئي نمبر ۽ ٽئين نمبر تي آهن.

س??اح?? بنا ڪنهن شڪ جي روينيو ۽ پرڏيهي مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪرڻ جو تمام وڏو ذريعو آهي ۽ ان شعبي کي لاڳيتو فروغ ڏنو وڃي ته ڪا به رياست معاشي طور تي سپر پاور بڻجي سگهي ٿي. پنهنجي من موهيندڙ س??اح??ي موقعن جي باوجود پاڪستان ان ڊوڙ ۾ اڃا تمام گهڻو پٺتي آهي ۽ ملڪ جي مجموعي جي ڊي پي ۾ س??اح?? مان آمدني جو حصو نه هجڻ جي برابر آهي.

پاڪستان ۾ عام طور ۽ پنجاب ۾ خاص طور تي س??اح?? کي عروج تائين وٺي وڃڻ جي تمام گهڻي گنجائش موجود آهي. وزيراعظم عمران خان جي قيادت ۾ موجوده حڪومت س??اح?? کي فروغ ڏيڻ ۽ سياحن جي لاءِ هر قسم جون سهولتون پيدا ڪرڻ تي خاص ڌيان ڏنو آهي ۽ پنجاب، گلگت بلتستان، بلوچستان، خيبرپختونخواهه سميت پوري ملڪ ۾ سياحن کي هر ممڪن سهولتون ڏيڻ جي لاءِ ڪوششون ڪري رهي آهي.

پاڪستان جي ڪنڊڪڙڇ ۾ پکڙيل من موهيندڙ س??اح??ي ماڳ ۽ ملڪي س??اح??ي صلاحيت کي مڪمل طور تي استعمال ۾ آڻڻ جي حوالي سان وزيراعظم عمران خان ڪجهه مهينا اڳ هڪ وڏو فيصلو ڪيو ۽ س??اح?? جي حوالي سان حڪومتي ترجيحن کي عملي جامعو پارائڻ جي لاءِ س??اح?? بابت اعليٰ سطحي قومي رابطا ڪميٽي جوڙي. وفاقي ۽ صوبائي نمائندن تي ٻڌل ڪميٽي جي ذميوارين ۾ قومي س??اح??ي حڪمت عملي تي عملدرآمد جو جائزو وٺڻ ۽ صوبائي ۽ علائقائي سطح تي مختلف قدمن کي قومي حڪمت عملي سان هم آهنگ ڪرڻ شامل آهي.

وزيراعظم جي انهي ويزن کي پنجاب ۾ به اڳتي وڌايو پيو وڃي جيڪو س??اح?? جي حوالي سان دلڪش ميداني، جابلو ۽ وارياسي علائقن سان مالا مال آهي. پنجاب جي وڏي وزير عثمان بوزدار جي هدايت تي س??اح?? جو صوبائي کاتو س??اح??ي ماڳن جي مشهوري ۽ ترقي جي لاءِ وڏو اهم ڪردار ادا ڪري رهيو آهي.

ڪجهه سال اڳ تائين پاڪستان ۾ جيڪڏهن ڪنهن سان سير ۽ س??اح?? جي ڳالهه پڇي وڃي ته انهن جي ذهن ۾ رڳو جابلو علائقا ئي ايندا هئا پر هاڻي س??اح?? پهاڙن کانسواءِ ميداني علائقن ۽ صحرائن ۾ به موٽي آئي آهي جنهن جو ڪريڊٽ صوبائي حڪومت، س??اح?? کاتي ۽ ان جي ذيلي ادارن ڏانهن وڃي ٿو. ياد رهي ته پنجاب ۾ اڳ ۾ س??اح?? جو شعبو اسپورٽس سان واڳيل هو جڏهن ته پي ٽي آءِ جي موجوده حڪومت ان شعبي جي ترقي جي لاءِ اپريل 2020ع کان ان کي هڪ جدا کاتو بڻائي ڇڏيو آهي. ان جا 2 شعبا ٺاهيا ويا جن ۾ ٽوئرازم ڊولپمينٽ ڪارپوريشن آف پنجاب (ٽي ڊي سي پي)، آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ۽ ٽوئرسٽ سروسز شامل آهن. صوبن ۾ س??اح?? کي فروغ ڏيڻ جي لاءِ تازو ??يت??يون ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن جڏهن ته مستقبل جي لاءِ ڪجهه اهڙا منصوبا ج??ڙي?? آهن جن تي جيڪڏهن بنا رڪاوٽ عملدرآمد ٿي ويو ته س??اح?? جي شعبي ۾ انقلاب ممڪن ٿيندو.

ٽي ڊي سي پي ??يت??يون ئي اهڙيون جايون جيڪي مشهور نه هيون انهن کي نه رڳو دلڪش س??اح??ي مرڪزن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو پر س??اح??ي پاليسي تحت بنا ڪنهن فرق جي 8 نئين س??اح??ي جاين جي نشاندهي ڪئي وئي ۽ انهن جي لاءِ ٺوس منصوبابندي ۽ ترقياتي ڪمن جي شروعات ڪئي وئي آهي. انهن ۾ ڪوٽلي ستيان، چڪوال، خوشاب، ڪوهه سليمان، فورٽ منرو ۽ ڪالاباغ ميانوالي تي ترقياتي ڪم شروع ٿي چڪا آهن. موجوده مالي سال ۾ ان جي پڄاڻي متوقع آهي. ان کانسواءِ مذهبي س??اح?? ۽ تاريخي س??اح?? جي رجحانن جي حوصلا افزائي ڪئي وئي آهي.

س??اح??، راندين ۽ نوجوانن جي معاملن واري سيڪريٽري احسان ڀٽا ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته وزيراعظم عمران خان ۽ پنجاب جي وڏي وزير سردار عثمان بوزدار جي قيادت ۾ موجوده حڪومت س??اح?? جي فروغ جي لاءِ سمورا وسيلا استعمال ۾ آڻي رهي آهي، س??اح?? جي بهتري جي لاءِ جيترا قدم موجوده حڪومت کنيا آهن ان کان اڳ ڪنهن به حڪومت ناهن کنيا، وزيراعظم جي ويزن ۽ وڏي وزير جي هدايتن جي روشني ۾ ان جي اداري پنجاب جي پهرين س??اح??ي پاليسي منظور ڪرائي جنهن تي عملدرآمد به شروع ٿي ويو آهي. هن چيو ته هن وقت پنجاب ۾ س??اح?? جي شعبي کي هڪ منافعو ڏيندڙ ۽ معاشي ترقي حاصل ڪرڻ جي لاءِ موقعن ۽ صلاحيت رکندڙ شعبو تسليم ڪيو پيو وڃي ۽ ان جي لاءِ عملي قدمن تي ڌيان ڏنو پيو وڃي. احسان ڀٽا ٻڌايو ته عالمي بئنڪ جي منصوبي پنجاب ٽوئرازم فار اڪنامڪ گروٿ پراجيڪٽ تحت پرڏيهي ناڻي ۾ اضافي جي لاءِ س??اح??ي مرڪز ٺاهيا پيا وڃن، س??اح?? ۾ پرائيويٽ سيڪٽر جي حوصلا افزائي ڪئي پئي وڃي، شالامار باغ، شاهي قلعو، روهتاس قلعو، ٽيڪسلا جو عجائب گهر يونيسڪو جي فهرست ۾ شامل آهن، انهن جي بحالي جو ڪم جاري آهي. مري ۾ سياحن جي رش وڌيڪ هجڻ جي ڪري ??يت??ن ئي مسئلن کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. انهن مسئلن کي ڪنهن حد تائين گهٽ ڪرڻ جي لاءِ ڪوٽلي ستيان جنهن کي نڙڪهوٽه به چيو وڃي ٿو ان ۾ ترقياتي ڪم شروع ڪري ۽ هڪ روڊ ٺاهي س??اح??ي مقام ٺاهي رهيا آهيون، اهڙي طرح ڊي جي خان ۾ ڪوهه سليمان جي علائقي فورٽ منرو جي جابلو علائقن، خوشاب جي اندر سون ويلي کي سياحن جي لاءِ پرڪشش مقام بڻائڻ جي لاءِ ترقياتي ڪم شروع ڪيا ويا آهن ته جيئن ڏکڻ پنجاب جي حسين ماڳن کي س??اح?? جي فروغ لاءِ استعمال ڪري سگهجي.

هن چيو ته صوبي ۾ مذهبي س??اح?? جي فروغ جي لاءِ به ??يت??ائي قدم کنيا پيا وڃن، اوقاف کاتي سان گڏجي مذهبي س??اح?? جي فروغ جي لاءِ ننڪانه صاحب، مانوالا، ڪوٽ مٺن ۽ مريم آباد ۾ 6 روڊ ٺاهي رهيا آهيون ته جيئن ماڻهن کي انهن مذهبي جاين تي آساني سان پهچ حاصل ٿئي.

هن چيو ته پنجاب جي اصل سڃاڻپ ان جو ثقافتي ورثو آهي. آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ثقافتي ورثي جي حفاظت ۽ بحالي ۽ ماڻهن کي تفريح فراهم ڪرڻ جي لاءِ 13 مختلف ثقافتي جاين جن ۾ هرن مينار، شالامار باغ، جهانگير جو مقبرو، نورجهان جو مقبرو، هڙپه، ٽيڪسلا جو عجائب گهر ۽ مغل گارڊن شامل آهن، انهن ۾ ايلومينيشن جو منصوبو شروع ڪيو آهي. س??اح?? واري سيڪريٽري چيو ته پي ايڇ اي سان گڏجي سمورين س??اح??ي جاين تي هارٽيڪلچر کي فروغ ڏنو پيو وڃي ته جيئن ماڻهن کي خوبصورت جايون ميسر اچن ۽ انهن کي تفريح جو سامان مهيا ڪري سگهجي.

هن چيو ته ٽوئرسٽ سروسز، ٽريولز ايجنسي ۽ هوٽلز جي رجسٽريشن جي لاءِ آن لائين سروسز فراهم ڪئي پئي وڃي جنهن جي ڪري ڏورانهن علائقن سان تعلق رکندڙ ماڻهو گهر ويهي آن لائين رجسٽريشن ڪرائي پنهنجو ڪاروبار شروع ڪري سگهن ٿا. سندس چوڻ هو ته منهنجي خواهش آهي ته پنجاب س??اح?? جي شعبي ۾ قائداڻو ڪردار رکندڙ صوبو بڻجي وڃي. اداري جيڪي ان راهه ۾ سنگ ميل عبور ڪيا آهن انهن جو ذڪر ڪرڻ اجايو نه هوندو. صوبي ۾ س??اح?? جي مجموعي طور تي 128 اسڪيمن جي مرمت ۽ بحالي جو ڪم جاري آهي جن مان 12 اسڪيمون مڪمل ٿي چڪيون آهن. ٽيڪسلا ۽ هڙپه ۾ عجائب گهرن سان ڳنڍيل آڊيٽوريم تعمير ڪيا ويا آهن. گجرات ميوزيم ۽ ڪلرڪهار ميوزيم جو رنگ روغن ڪيو ويو آهي. ڄام پور ڊي جي خان ۾ کوٽائي سان ٻڌمت تهذيب جا آثار ۽ قيمتي نوادرات دريافت ڪيون ويون آهن.

ٽي ڊي سي پي جي ايم ڊي محمد تنوير جبار پڻ ان ڏس ۾ ڪوششن کي سگهه ڏيڻ جي لاءِ ڪارپوريشن ۾ سٺي ٽيم جوڙي ته جيئن س??اح?? کي هر ممڪن سهولت فراهم ڪئي وڃي. پبلڪ پرائيويٽ پارٽنرشپ تحت پرائيويٽ سيڪٽر سان ??يت??ين ئي مفاهمت جي ياداشتن تي صحيحون ڪيون ويون آهن جن ۾ آن لائين بڪنگ ۽ ٽرانسپورٽ ۽ رهائش جون سهولتون ڏيڻ سان گڏوگڏ ٽي ڊي سي پي جي اثاثن جي سٺي ساک جي ڪمپنين کي ڊگهي مدي تي ليز ڏيڻ شامل آهي. ان جو مقصد معياري سهولتن جي فرا??مي ۽ سيڙپڪاري آهي. س??اح?? بابت جديد ڪورسز آن لائين ڪرايا پيا وڃن ۽ سڄي ملڪ جي هزارين نوجوانن کي س??اح?? بابت مختلف ڊسپلين جي تعليم ڏني پئي وڃي. س??اح??ي جاين تي ڪمپيوٽرائزڊ ٽڪيٽون جاري ڪيون ويون آهن جنهن سان اداري جي آمدني ۾ ذڪر جوڳو اضافو ٿيو آهي. عوام جي دلچسپي ۽ سير ۽ س??اح?? جي فروغ لاءِ ??يت??يون ئي تقريبون منعقد ڪيون وڃن ٿيون.

ملڪه ڪوهسار مري کي ملڪ جي صحت بخش س??اح??ي جاين ۾ نمايان حيثيت حاصل آهي ۽ سياح ان جي قدرتي حسن جا ديوانا آهن. مري ۾ سياحن جي تمام گهڻي رش کي نظر ۾ رکندي ان جي ڀرپاسي وارن علائقن کي س??اح??ي جاين طور فروغ ڏيڻ جي لاءِ وقت بوقت قدم کنيا ويا. پترياٽه جو س??اح??ي مقام انهي سلسلي جي ڪڙيءَ آهي جتي چيئر لفٽ پترياٽه مرڪز کي سياحن جي سهولت لاءِ فعال انداز ۾ هلائڻ جي لاءِ ڏينهن رات ڪوششون ڪري رهيا آهيون، چيئر لفٽ ۽ ڪيبل ڪار اداري لاءِ مناسب روينيو پيدا ڪري رهيا آهن. سياح هتان جي چيئر لفٽ، ڪيبل ڪار ۽ سفاري ٽرين ۾ تمام گهڻي دلچسپي وٺي رهيا آهن.

صوبي جو وارياسو علائقو چولستان پنهنجي دلڪشي، وسعت، منفرد حيثيت جي ڪري سياحن جي لاءِ خاص دلچسپي رکي ٿو. ان علائقي ۾ ٽي ڊي سي پي جي هڪ نمايان ترين ڪاميابي عالمي شهرت يافته چولستان جيپ ريلي جو انعقاد آهي جيڪا گذريل ??يت??ن ئي سالن کان پنجاب جي ٽوئرازم کاتي جي ڪوششن سان ڪاميابي سان جاري آهي. ملڪ ۽ ٻاهرئين ملڪ مان سوين  شوقين ان ريلي ۾ حصو وٺڻ ۽ ان کي ڏسڻ جي لاءِ بهاولپور جي نخلستان پهچن ٿا. ان سان گڏوگڏ دراوڙ جو قلعو به رنگ رنگ ايونٽ سان رونق ڀريو ۽ زندگي سان ڀرپور ٿي وڃي ٿو. ماهر ڊرائيورن جن ۾ گذريل ٻن سالن کان عورتن جي به شموليت ڏسڻ لاءِ ملي رهي آهي، ديو هيڪل گاڏين کي جڏهن واريءَ تي ڊوڙائين ٿيون، ته ان جي مهارت سان ڏسندڙ لطف اندوز ٿين ٿا. اهو تهوار چولستان جي رهواسين جي لاءِ ڪنهن نعمت کان گهٽ نه آهي. ريلي جي شرڪت ڪندڙن ۽ سياحن جي اچڻ جي موقعي تي مقامي مصنوعات، روايتي کاڌن ۽ علائقائي لباسن جا اسٽال لڳايا وڃن ٿا جيڪو مقامي ماڻهن جي لاءِ ڪمائي جو وڏو ذريعو هوندو آهي.

س??اح??ي جاين تائين عوام جي آسان پهچ لاءِ رابطا رستن جي تعمير ۽ انهن جو معيار بهتر بڻائڻ سان گڏوگڏ سياحن کي ٽرانسپورٽ سميت جديد ۽ بهتر سهولتون ڏيڻ تي به ڌيان ڏنو ويو آهي. لاهور کانپوءِ راولپنڊي/ اسلام آباد ۾ ڊبل ڊيڪر بسون شروع ڪيون ويون ۽ ايندڙ مرحلي ۾ بهاولپور ۾ ڊبل ڊيڪر بسون هلڻ شروع ٿي وينديون. ان سان نه رڳو سياحن جي لاءِ آساني ٿيندي پر پرڪشش س??اح??ي جاين طرف متوجهه ۾ پڻ مدد ملندي.

ريسٽ هائوسز جيڪي ڪڏهن عوام جي لاءِ هڪ خواب هو پر پنجاب حڪومت جي هدايت تي س??اح?? کاتي سڄي صوبي ۾ 179 ريسٽ هائوسز کي عوام جي لاءِ کولي ڇڏيو آهي. انهن ۾ مري جو گورنمينٽ هائوس پڻ شامل آهي. شهري آن لائين بڪنگ ڪرائي انهن ريسٽ هائوسز مان گهٽ اگهن تي فائدو کڻي سگهن ٿا جڏهن ته ٽوئرسٽ سروسز جي شعبي نئين هوٽل ۽ ريزارٽس جي رجسٽريشن تي پڻ ڌيان ڏنو ويو آهي جنهن جي لاءِ 6 سپروائيزرز ڪم ڪري رهيا آهن. ملتان، فيصل آباد ۽ راولپنڊي ۾ ان مقصد جي لاءِ ٽي ريجنل آفيسون پڻ قائم ڪيون ويون آهن. ان کانسواءِ هوٽلز، ريسٽورنٽس ۽ ريزارٽس جي آن لائين رجسٽريشن جي لاءِ پنجاب انفارميشن ٽيڪنالاجي بورڊ جون خدمتون حاصل ڪيون ويون آهن. سڄي پنجاب جي تاريخي ۽ س??اح??ي جاين جي فهرست، تصويرن، وڊيوز، ڊاڪيومينٽريز ۽ تفصيلن کي ويب سائيٽ تي اپ لوڊ ڪيو ويو آهي ۽ سڄي دنيا ۾ ماڻهو هاڻي انٽرنيٽ  ذريعي پهچ حاصل ڪري پنهنجو ٽوئر ٺاهي سگهن ٿا.

اميد ڪئي وڃي ٿي ته وفاقي ۽ صوبائي حڪومت جي گڏيل حڪمت عملي جي ڪري پنجاب ۾ ملڪه ڪوهسار مري کان وٺي چولستان ۽ فورٽ منرو تائين پکڙيل رنگا رنگ مذهبي، ثقافتي ۽ تاريخي س??اح??ي جاين جي فروغ ۽ سياحن کي بهتر سهولتن جي فرا??مي سان ماڻهن کي تفريح جو سامان ميسر اچڻ سان گڏوگڏ قومي معيشت کي به سگهه ملندي.